Âdetler dinde delil olur mu?

Sual: (Ahkam vakit ile değişmiş olur) kaidesine nazaran âdetler dinde delil olur mu?
CEVAP
Âdetler, Delil-i şer’i olması imkansız. Din, âdetlere tâbi olması imkansız. Âdetlerin, modaların İslamiyet’e uygun olması gerekir. Bir işin İslamiyet’e uygun olmasını sağlamak için, bu iş ile ilgili çeşitli kaviller var ise, bunlardan zamana ve şahsa uygun, elverişli olan kavle uygun olması sağlanır. (Ahkam vakit ile değişmiş olur) de bu anlama gelir. (Berika)

Sual: Âdetle ilgili sünnetler nedir? Âdetle ilgili sünnetleri yapmak müstehap dediniz. Sol eli kullanmak kısaca müstehabın terki mekruh değil mi?
CEVAP
Mekruh değildir. Kutsal, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan adım atmak müstehaptır. Bunlara zevaid sünnetler denir. Ayakkabı, gömlek giyerken, saç tararken, misvak kullanırken, tırnak keserken, el, ayak yıkarken, mescide girerken, tuvaletten çıkarken, sadaka verirken, yiyecek yerken, su içerken sağdan başlanır. Bunların zıddı olanları yaparken, örnek olarak ayakkabı çıkarırken, taharetlenirken, sümkürürken soldan adım atmak müstehaptır. Özürsüz, kasten bunların tersini yapmak tenzihi mekruhtur. Tenzihi mekruh, mekruh demek değildir.

Sual: Zevaid sünnet diyerek şeytan benzer biçimde sol el ile yiyip içmeye bile mekruh değil dediniz. Yalnız tenzihi mekruh olur dediniz. Sağdan adım atmak mühim sünnet değil midir?
CEVAP
Peygamber efendimizin yakarma ve âdet olarak yaptıklarının hükmü farklıdır. Âdetle ilgili sünnetler müstehaptır.

Sağın önemi elbet büyüktür. Sağın, sola nazaran üstünlüğü vardır. Kutsal, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan başlanır. Peygamber efendimiz, elindeki suyu, sağında bulunan bir köylüye uzatır. Köylü, (Ya Resulallah, solunuzdaki Ebu Bekir’e niçin vermiyorsunuz? O benden daha faziletli) der. Resulullah, (Suyu sağdan dağıtın!) buyurur. Gene, (Sağ elle yiyip için, sağ elle alıp verin; şundan dolayı şeytan, sol eliyle yiyip içer, sol eliyle alıp verir) buyurmuştur. Bir yere giderken, yol ikiye ayrılır, sormuş olacaktır kimse de bulunmazsa, (Karşınıza iki yol çıkarsa, sağdan yürüyün!) hadis-i şerifine uymalıdır.

Sağın şerefi, Kur’an-ı kerimde de bildirilir. (Vakıa) suresinde (Eshab-ül-meymene = Sağcı) ve (Eshab-ül-meş’eme = Solcu) ifadeleri geçer ve sağcıların [dine uyanların] Aden ehli, solcuların [dine uymayanların] Cehennem ehli olduğu bildirilir. Meymene; sağ, sağ kol, sağ taraf benzer biçimde anlamlara gelir. Eshab-ı meymene, sağcı anlama gelir. Cennete gidecek mutlu kişilere denir. Meş’eme; sol, sol kol, sol taraf, uğursuzluk benzer biçimde anlamlara gelir. Eshab-ı meş’eme, solcu anlama gelir. Cehenneme gidecek bedbahtlara denir.

Sual: Tek’e riayet etmenin, bir şeye sağdan başlamanın hükmü nedir?
CEVAP
Teke riayet etmek, kısaca bir şey yaparken 1, 3, 5, 7 benzer biçimde tek sayıda yapmak sünnettir. Hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ tektir, teke riayet edeni sever) buyuruldu.

İmam-ı Rabbani hazretleri, Mevlana Salih’e bahçeden birkaç karanfil getirmesini emretti. Onun, altı tane karanfil getirdiğini görünce buyurdu ki:

(Bizim en aşağı talebemiz, en azından (Allahü teâlâ tektir, teke riayet edeni sever) hadis-i şerifini bilir. Teke riayet müstehaptır. İnsanlar müstehabı ne zannediyorlar? Müstehap, Allahü teâlânın sevilmiş olduğu şeydir. Eğer dünya ve ahireti Allahü teâlânın sevilmiş olduğu bir şey için verseler, hiçbir şey vermemiş olurlar.)
Kutsal, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan adım atmak müstehaptır. Bunlara Sünnet-i zevaid denir. Ayakkabı, gömlek giyerken, saç tararken, misvak kullanırken, tırnak keserken, el, ayak yıkarken, mescide girerken, heladan çıkarken, sadaka verirken, yiyecek yerken, su içerken sağdan başlanır. Bunların zıddı olanları yaparken, örnek olarak ayakkabı çıkarırken, taharetlenirken, sümkürürken soldan adım atmak müstehaptır. Özürsüz, kasten bunların tersini yapmak tenzihi mekruhtur. Bir hadis-i şerifte de, (Tanrı sağdan başlamayı sever) buyuruluyor.

Sağ el ne demek?
Sual: Buhari’deki bir hadiste, (Namaz hakkında Tanrı’tan korkun! Sağ elinizin malik olduğu şeyler [köleler] hakkında Tanrı’tan korkun! Kimsesiz, fukara, dul hanım ve yetimler hakkında Tanrı’tan korkun!) buyuruluyor. Hadiste niye sağ el deniyor?
CEVAP
Bunlar deyimdir. Türkçede de bu şekilde deyimler vardır. (Elimin altında şu kadar mal var) yada (Elimin altında yüzlerce insan var) ya da (Bahsettiğiniz işi yapmak elimde değil) benzer biçimde ifadelerde geçen el kelimesinin hiçbirinin bildiğimiz el ile alakası yoktur. Buradaki el, güç, kuvvet, malik olmak anlamındadır. Arapçada da, sağ el tâbiri kullanılıyor. Kur’an-ı kerimde de, birçok yerde Tanrı’ın eli tâbiri geçer. Hiçbirinin hakiki el ile alakası yoktur. Hepsi deyimdir. Mânâları farklıdır.

Yukarıda bildirdiğiniz hadis-i şerifte, ilkin namaza ehemmiyet verilmesi, hizmetçilere iyi işlem edilmesi, fukara dul ve yetimlerin hakkının gözetilmesinin önemi bildiriliyor.

Sual: Peygamberimizin saçlarını uzattığı söyleniyor. Adamların de saçlarını uzatmaları yada kazımaları sünnet olur mu?
CEVAP
İslam âlimleri, Peygamber efendimizin yapmış olduğu şeyleri üçe ayırmışlardır:
1- Müslümanların da yapması lazım olan şeylerdir. Bunlara, sünnet denir.
2- Âdete bağlı şeylerdir. Bu tarz şeyleri her Müslüman, bulunmuş olduğu yerin âdetine uyarak yapar.
3- Resulullaha mahsus olan, özel şeylerdir. Bu tarz şeyleri başkalarının yapması caiz değildir. Bunlara, hasais denir.

Bunun için, Peygamberimizin her yaptığına değil, kitaplarda İslam âlimlerinin bildirdiği hususlara uymak gerekir. Kendi aklımıza, kendi anladığımıza nazaran hareket etmemiz uygun olmaz.

Kılık giyim, saç sakal benzer biçimde şeylere sünnet-i zevaid, kısaca âdete bağlı sünnet denir. Bunlar benzer biçimde âdete bağlı işlerde, hepimiz yaşamış olduğu yerdeki âdetlere uymalı. Âdete uymamak uygun olmaz, fitneye sebep olursa haram olur. Budist papazlarına benzemek niyetiyle başı dazlak yapmak ve bayanlar benzer biçimde saçlarını uzatmak caiz olmaz. Bir ihtiyaçtan dolayı olursa mahzuru olmaz.

Âdetle ilgili sünnetler
Sual: Peygamber efendimizin her yapmış olduğu sünnet deniyor. Sözgelişi yatmak, yiyip içmek, yürümek benzer biçimde şeyler, sünnet midir, mubah mıdır?
CEVAP
Mubahtır, sünnet değildir. Sünnet iki türlüdür:
Sünnet-i hüdâ, ezan ve ikamet okumak benzer biçimde, İslâm dininin şiârıdır.
Sünnet-i zâide, Resulullah efendimizin kılık giysisi, elbise giymek, yatmak, yiyip içmek ve yürümek benzer biçimde işlerdeki âdetleridir. (Hadika)

Elbise giymek, yatmak ve yürümek ve benzerleri mubahtır. Bunların yapılış şekli sünnettir.

Yatmak sünnet değil fakat sağ yanına yatmak sünnettir. Resulullah efendimiz, kutsal avucunun içini sağ yanağının altına koyup, sağ yanı üzerine yatardı. Yüzükoyun yatmak mekruhtur.

Yiyecek mubahtır. Üç parmakla yiyecek, sağ el ile yiyecek sünnettir. Su içmek mubahtır. Oturarak içmek sünnettir.

Elbise giymek mubahtır. Resulullah benzer biçimde giyinmek sünnettir. Resulullah efendimiz, siyah, beyaz ve yeşil giyinirlerdi.

Başı kapatmak mubahtır. Sarık giymek, sarığın ucunu sarkıtmak sünnettir.

Yürümek mubahtır. Önüne bakarak, hızlıca yürümek sünnettir.

Her insanın saçı, bıyığı olur. Fakat Resulullah efendimizinki benzer biçimde biçim vermek sünnet olur. Bıyıklarının uzunluğu ve şekli, kutsal kaşları kadar idi. Sakalı bir tutam idi. Bu ölçülere uymayan sakal ve bıyık bid’at olur.