Emanet mal

Sual: Emanet ne anlama gelir, çeşitleri var mıdır ve emanet olarak bırakılan malı kullanmanın mahzuru olur mu?
Yanıt: Mecellenin 762. Maddesinde; güvenilen hiç kimseye bırakılan mala Emanet denir deniyor. Emanet de üçe ayrılır:
1- Vedî’adır ki, güvenilen hiç kimseye saklamak için verilen maldır. Söz yada hâl ile meydana getirilen icab ve kabul ile hasıl olur. Veren ve alan, diledikleri vakit vazgeçebilir, fesih edebilir. Baliğ olmaları lazım değildir. Parasız Vedî’a zayi olursa, kaybolursa ödemez. Ödemesi koşul edilirse, sözleşme batıl olur. Ücretli olan Vedî’a helak olunca, ödenir. Mümkün ve yararlı şartla Vedî’a sözleşmesi caizdir. Vedî’a olan malı kendi malı benzer biçimde saklar. Vedî’a olan hayvanın nafakası, sahibine aittir. Vedî’a, sahibinden izinsiz kullanılamaz ve vedî’a, ariyet, kira, rehin ve ödünç verilemez ve sahibinin borcunu, onun izni olmadan ödeyemez. Bu tarz şeyleri izin ile yapabilir. Sahibi isteyince aynen geri vermesi lazımdır. Ödemezse gasbetmiş olur. Vedî’a olan paranın da kendisini verir, başkasını veremez.

2- Kira yada ariyet olarak verilen emanettir. İcab ve kabul ile hasıl olurlar. Baliğ olmaları koşul değildir. Ariyet, bedelsiz kullanmak anlama gelir. Ariyet hayvanın nafakası, kullanana aittir. Vakit, mekân ve istifade şekli sınırı olan olarak ariyet vermek caizdir. Şartsız ariyet verilen eve, dükkâna, tarlaya dilediğini koyabilir. Ariyet alan, bunu vedî’a verebilir. Kiraya ve rehin olarak veremez. Sahibi isteyince yada sözleşmedeki müddeti bitince, geri vermesi lazım olur.

3- Sözleşme olmadan ele geçer. Sözgelişi, rüzgârın getirmiş olduğu mal emanet olur.

Sual: Emanetçilik yapıyorum. Bir yolcunun valizini yanlışlıkla başka birine vermişim. Yolcunun valizini ödemem gerekir mi?
CEVAP
Ödemeniz gerekir. Bu sebeple siz, onu parasız, Tanrı rızası için saklamıyorsunuz. Sırf ücret almak için saklıyorsunuz. Doğrusu onu saklamak sizin vazifenizdir. Mesleğiniz emanetçiliktir. İhmaliniz olmasa da ödemeniz gerekir.

Güvenilen hiç kimseye saklamak için verilen mala emanet denir. Parasız bırakılan emanet, kaybolursa ödenmez, ücretli olan ödenir. (Mecelle)

Sual: Biri, bana bir miktar para bıraktı. Masamın çekmecesine koydum. Çekmeceyi kilitlemeden wcye gittim. Gelene kadar parayı biri almış. Bu parayı ödemem gerekir mi?
CEVAP
İhmaliniz yoksa ödemeniz gerekmez. Fakat çekmeceyi açık bırakmak bir ihmaldir. İhmali olan öder. Eğer çekmeceniz kırılıp para alınsaydı, o vakit ihmaliniz olmadığı için ödemeniz gerekmezdi.

Kendi paranızı ceketin iç cebine, emanet parayı ceketin dış cebine koymak da, ihmaldir. Emaneti minimum kendi paramız kadar iyi yere saklamamız gerekir.

Emanete riayetin dindeki yeri büyüktür. Müminun suresinin başlangıcında, kurtuluşa eren müminlerin vasıfları bildiriliyor. 8. âyette de bunların emanete ve ahitlerine riayet ettikleri açıklanıyor. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Şu altı şeyi yapacağınıza söz verin, ben de size Cennete gireceğinize söz vereyim. Bunlar, namaz kılmak, zekat vermek, emanete riayet, zinadan sakınmak, helal yiyecek ve dili [elfaz-ı küfr, yalan, gıybet, lanet, malayani gibi] fena sözlerden korumaktır.) [Taberani]

(Tanrı yolunda cenk, tüm günahların affına sebeptir. Fakat emanete hıyanetin affına sebep olmaz. Bu şekilde biri [Allah yolunda öldürülen] kıyamette, emaneti ödemeyince Cehenneme atılır.) [Beyheki]

(Emanete riayet etmeyenin imanı yoktur.) [Taberani] [Burada imanı yok demek kâmil imanı yok, imanı zayıf demektir.]

(En fena şey, emanete riayet etmemektir. Bu sebeple emanete riayet etmeyenin dini yoktur. Onun namazı da, zekatı da kabul olmaz.) [Bezzar] [Kabul olmaz demek, sahih olmaz demek değildir. Namazı ve öteki ibadeti sahih olur, borçtan kurtulur.
Fakat namaz ve zekattan hasıl olacak büyük sevaplara kavuşamaz anlama gelir.]

(Kıyamete yakın, insanoğlu, alışverişlerinde, birbiriyle olan münasebetlerinde emaneti gözetmezler. Güvenilir insan fazlaca azalır. “Falanca yerde güvenilir bir insan varmış” denir. O insanoğlunun kalbinde de hardal tanesi kadar inanç yoktur.) [Müslim]

(Emanete riayet edilmezse, zekat zorla verilirse, ilim, dine hizmet için değil de, para ve makam için öğrenilirse, şahıs, hanımının meşru olmayan arzusuna itaat eder, ana-babasına isyan ederse, fâsık ve yeterli olmayanlar işbaşına getirilirse, kötülüğünden korkup zalime saygı edilirse, gayrı meşru ilişkiler, çalgılı-içkili bölgeler çoğalırsa, yeni nesil öncekileri [Eshab-ı kiramı ve diğer âlimleri] kötülerse, o vakit çeşitli belaya maruz bırakılırlar.) [Bezzar]

Sual: Arkadaşa (Makinene iyi denirse 50 ye aldım, fena denirse, getiririm) dedim. Birine 60 a sattım. Arkadaşa 50 versem caiz mi?
CEVAP
Caiz olmaz. Bu sebeple malı hemen hemen kati olarak satın almamıştın. Emanet duruyordu. Emaneti satmak caiz olmaz.

Sual: Emanet bırakılan parayı kullanarak, para kazanmak haram olur mu?
CEVAP
Evet, haram olur. Kazanılanı fakire vermek gerekir. Eğer ödünç olarak yada kullanmak için izin alınsaydı, o vakit mahzuru olmazdı.

Emanete riayet
Sual: Emanet alınan bir şeyin yerine bir başkasını vermekte yada kıymetini ödemekte sakınca var mıdır?
CEVAP
Emanet verenin rızasıyla caiz olur. Sadece emanete riayet etmek, zarar vermeden aynısını geri vermek gerekir. Emanete zarar gelmişse ödemek lazımdır. Emanete riayet mevzusunda Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Lokman aleyhisselama, bu dereceye iyi mi ulaştığı sorulunca, şu üç şeyle eriştiğini söylemiş oldu:
1- Emaneti yerine vermekle,
2- Doğru söylemekle,
3- Malayaniyi [faydasız söz ve işi] terk etmekle.) [İ. Ahlakı]

Allahü teâlâ, Cennete girecek Müslümanları överken mealen buyuruyor ki:
(Onlar, emanete riayet ederler [güzelce kullanıp, yerli yerine verirler], sözlerini yerine getirirler. [Kendi aralarındaki sözleşmelere uyarlar ve Allahü teâlâya karşı vazifelerini yerine getirirler.]) [Müminun 8] (Celaleyn tefsiri)

Emanet çalınırsa
Sual: Güvendiğimiz bir arkadaşa emanet olarak verdiğimiz para yada bir mal çalınırsa, dost bunu ödemeye zorunlu mudur?
CEVAP
Güvenilen hiç kimseye, saklamak ve korumak için verilen mala emanet denir. Bu şekilde bir emanet, kaybolur yada çalınırsa, ödemek gerekmez. (Mecelle)

Emanete kendi malı benzer biçimde bakarken, kaybolur yada çalınırsa ödemez, fakat dikkatsizliği var ise öder. Sözgelişi emanet parayı dış cebine, kendi paralarını iç cebine koyarsa yada kendi parasını çelik kasaya, emanet parayı açığa koyarsa, dış cepteki yada açıktaki para çalınırsa, emanet alanın dikkatsizliği olduğundan, paraları ödemesi gerekir.