CEVAP
Bir malı peşin ucuz, veresiye yada taksitle pahalı satmak caizdir. Vade farkı istemek ise caiz değildir. Vadeli satışla, vade farkı ayrı şeylerdir. Örnek olarak 10 liralık malı, kayra ederek, 5 liraya satmak caiz olduğu benzer biçimde, vadeli yada vadesiz olarak 15 liraya satmak da caizdir. Fakat vadesi dolduktan sonrasında, ödenemeyen aylar için vade farkı almak caiz olmaz. Sadece müşteri borcunu verinceye kadar, paranın kıymeti düşse, malın satıcı tarafınca satılmış olduğu gündeki kıymeti istenebilir. Diyelim ki, satılan mal karşılığı olan 40 lira ile o vakit bir altın lira alınabildiği halde, şimdi paranın kıymeti düşmüş olduğu için aynı kıymette altın alınamıyorsa, sözgelişi bir altın 80 lira olmuşsa, müşteriden bir altın yada o değerde para istemek caiz olur. Bu şekilde yapmakla vade farkı alınmamış, satılan malın kıymeti istenmiş olur. Satıcı zarara uğramadığı benzer biçimde, müşteri de fazla para ödememiş olur. Bu, imam-ı Ebu Yusuf’un kavlidir. (Redd-ül Muhtar)
Sual: Birinin oldukça acil paraya ihtiyacı var, etrafındakilerden de borç para da bulamıyor. Bu şahıs otomobilini 10 milyara satarak aynı anda 12 milyara vade ile geri alıyor. Bu caiz midir?
CEVAP
Caiz değildir. Eğer arabayı peşin 10 milyara satar, birkaç gün sonrasında, 12 milyara taksitle geri alırsanız bu faiz olmaz. Fakat anlaşmalı değil bu.
Tam İlmihal’de şöyleki bir data var:
Faiz günahından kurtulmak için (Iyne) yolu ile de ödünç vermek caiz olur. İbni Âbidin (Sarf) ve (Kefalet) sonunda buyuruyor ki:
Iyne satılmasında varlıklı on lira tutarındaki malı fakire sözgelişi 12 liraya veresiye satar. Fukara, malı alıp, başkasına, peşin on liraya satarak, on lira almış olur. Zengine 12 lira borçlu olur. İmam-ı Ebu Yusuf’a bakılırsa caizdir.
Iyne, bir malı veresiye satıp, bunu aynı mecliste, bu müşteriden peşin ve ucuz satın almaktır. İkinci fiyat peşin olduğundan, bu şekilde satışa, (Iyne satışı) denildi. İki fiyat, evvelinde kararlaştırılıp koşul edilirse, sözbirliği ile haramdır. Evvelde koşul edilmezse, Şâfi’ide caiz olur. Müşteri, bu malı aynı mecliste, başkasına satarsa, caizdir. (Hadika, Berika)
Sual: Ben devamlı 800 liraya peşin satılan bir malı veresiye bin liraya alıyorum. Bir dost, sana 800 lira vereyim git peşin al, oraya vereceğin bin liralık çeki, bana ver dedi. Bu caiz olur mu?
CEVAP
Kitaplarda diyor ki:
Varlıklı on bin lira tutarındaki malı fakire sözgelişi 12 bin liraya veresiye satar. Fukara, malı alıp, başkasına, peşin on bin liraya satarak, on bin lira almış olur. Zengine 12 bin lira borçlu olur. Bu şekildeki satış caizdir.
Gene kitaplarda diyor ki:
Varlıklı, bin lira ödünç isteyen fakire, bir malı 2 bin liraya veresiye satar. Sonrasında arkadaşı Ali’yi gönderir, Ali de kendi için o malı fakirden bin liraya peşin alır, fakat parasını hemen hemen vermeden, o malı, zengine bin liraya satar, parasını fakire vermesini söyler. Varlıklı de, bin lirayı fakire öder. Günü ulaşınca fakirden iki bin lirasını ister. Bu şekilde satışa, Resulullah efendimiz izin vermiştir. (Kadihan)
Bu ifadelere bakılırsa, o arkadaştan 800 lirayı almak için, bir tükenmez kalemi yada başka bir malı ona 800 liraya peşin satarsınız. 800 lirayı fabrikaya götürüp malınızı alırsınız. O dost da, bir tükenmez kalemi yada başka bir malı size bir milyara veresiye satar. Fabrikaya vereceğiniz bin liralık çeki o arkadaşa verirsiniz. Günü ulaşınca arkadaşa bin lira ödersiniz. Böylece faizden kurtulmuş olmuş olursunuz.
Sual: Bir malın peşin fiyatı 7 lira, on ay taksitle alırsak 10 liradır. Bir tüccar diyor ki, ben sana 7 lira vereyim git malı al. 12 ay taksitle bana 10 lira ödersin diyor. Bu uygun mu? Uygun değilse iyi mi yapmalı?
CEVAP
Bu faiz olur. 7 liralık malı peşin 10 yada 12 liraya alsan caiz olur. Zaruretsiz faize bulaşmamalı. Şöyleki olursa faize bulaşmaz. Tüccar gidip o malı peşin alır. Veresiye size 10 liraya yada daha fazlasına satabilir. Bunun asla mahzuru olmaz. Ayını uzatabilir, kısaltabilir. İstediği şekilde yapabilir. Parayı faizle veremez. Her işimizi dine uydurmalıyız. Dini kendimize uydurmamalıyız.
Sual: Bir malı vadeli satarken, gecikme cezası da koymak caiz olur mu?
CEVAP
Caiz olmaz, faiz olur. Fakat, borcun satış zamanındaki altın üstünden kıymeti belirlenip de, (Vadesinde ödenmezse, alacağımızı altın üstünden isteriz) denirse, o miktarı istemek caiz olur.
Belirsiz taksitle satış
Sual: Taksitleri belirlemeden, bir yılda ara sıra ödemek şartıyla mal satmak caiz midir?
CEVAP
Caizdir, bu sebeple vakit bellidir. Bir yıl sonrasında ödenmesi gerekiyor.