Sual: Vacib ne anlama gelir, vacibler nedir?
CEVAP
Vacib, yapılması farz benzer biçimde kati olan, fakat Kur’an-ı kerimdeki delili farz kadar açık olmayan emirlere denir. Vacibin hükmü farz gibidir. Vacibi terk etmek, tahrimen mekruhtur. İbadetlerdeki vaciblerden bazıları şunlardır:
1- Adağı yerine getirmek,
2- Başlanan nafile namazı tamamlamak,
3- Vitri kılmak ve kunut duasını okumak,
4- Namazda bir farzdan bir farza geçmek, örnek olarak kıyamdan rükûa giderken ve secdeden kıyama kalkarken geçişi geciktirmemek,
5- Esselamü aleyküm ve rahmetullah diyerek namazdan çıkmak,
6- Farzların iki rekâtında ve öteki namazların her rekâtında Fatiha okumak,
7-Fâsid olan şu demek oluyor ki bozulan sünnet ve nafile namazları geri vermek,
8- İlk iki rekâtta Fatiha okumak,
9-Fatiha’yı zamm-ı sureden ilkin okumak,
10- Namazda son oturuşta Ettehıyyatü’yü okumak,
11- Namazda birinci oturuşta oturmak ve Ettehıyyatü’yü okuyunca beklemeyip kalkmak,
12- Bayram namazlarını kılmak ve kurban bayramında, Arefe günü sabah namazından, dördüncü günün ikindi namazına kadar, farzlardan sonrasında teşrik tekbirini okumak,
13- Cemaatle kılınan namazda imama tâbi olmak,
14- Namazda zamm-ı sure okumak,
15- Nisaba malik olan için fıtra vermek ve kurban kesmek,
16- Rükûda üç kere Sübhanallah diyecek kadar durmak,
17- Gerektiğinde secde-i sehv yapmak,
18- Secdeleri birbiri arkasından yapmak,
19- Sesli okunacak yerde sesli, sessiz okunacak yerde sessiz okumak,
20- Tadil-i erkâna riayet etmek,
21- Tahrimen mekruhu terk etmek,
22- Tilavet secdesi yapmak.
Koşul anlamındaki vacibler
Sual: Vacib kelimesinin koşul, farz anlamına kullanıldığı bölgeler nedir?
CEVAP
Aşağıda, vacib diye geçen hükümler; farzdır, şarttır anlamında kullanılmıştır:
1- Allahü teâlânın, kayra etmiş olduğu nimetlere şükretmek vacibdir. (Terbiye-ı alai)
2- Resulullahın peygamberliğini işitene inanç etmek vacibdir. (Mevahib-i ledünniye)
3- Her asırda yaşayan her milletin, Resulullaha uyması vacibdir. (S. Ebediyye)
4- Semavi dinlerin âyet-i kerime yada hadis-i şerifle bildirilen ve nesh edilmeyen hükümleriyle amel etmek vacibdir. (Tefsir-i Mazheri)
5- Her insanın sanatının, mesleğinin ilmini öğrenmesi vacibdir. (Kimya-i Mutluluk)
6- Âyet ve hadislerle kati olarak bildirildi ki, namaz kılmak vacibdir. (El-muvafakat)
7- Gıybetten sakınmak vacibdir. (Mekatib-i şerife m.85)
8- Hayzlı yada nifaslının, kan kesilince gusletmesi vacibdir. (Fetava-yı Hindiyye)
9- Düşman, İslam ülkesine saldırınca, her insanın savunması vacib olur. (El-ihtiyar)
10- Kabul edeceği umulan hiç kimseye, emr-i maruf yapmak vacibdir. (Berika)
11- Emr-i marufu, yumuşak yapmak da vacibdir. (Berika)
12– Halife-i müsliminin seçip emrettiği ictihada bakılırsa amel etmek vacib olur.(Mecelle)
13- Avamın müctehidi yansılamak etmesi [bir mezhebe uyması], vacibdir. (Ez-Zehire lil Kurafi)
14- Bugün her Müslümanın, dört mezhepten birinde bulunması vacibdir. (Tahtavi)
15- Her müctehidin kendi ictihadına uyması vacibdir. (Mektubat-ı Masumiyye 2/36)
16- Nasslarda açıkça bildirilen emirlere uymak ve inanmak vacibdir. (Mektubat-ı Rabbani 2/36)
17- Rüşvet alanın, almış olduğu malı geri vermesi vacib olur. (Redd-ül Muhtar)
18- Müftünün müctehid olması vacibdir. Mutlak müctehid olmayan müftünün fetva vermesi haramdır. Bunun, yalnız müctehidlerin fetvalarını nakletmesi caizdir. (Tuhfet-ül-arabi vel-acem)
19- Ana babaya hizmet etmek vacibdir. (Hadika)
20– Adam olsun, hanım olsun, zi-rahmi mahrem akrabayı ziyaret vacibdir. (Berika)
21– Şafii’de, sünnet olmak vacibdir. (İslam Ahlakı)
22- Peygamberlerin mucize göstermeleri vacibdir. (Mektubat-ı Rabbani 3/86)
23- Bir mahallede salih kimse kalmayıp, fesat ve bid’at artınca, başka mahalleye göçüp yerleşmek yada bu şekilde bir şehirden başka şehre hicret etmek vacib olur. (Kenz-i mahfi)
24- Hayvan keserken (Bismillahi) yada (Allahü ekber) demek vacibdir. (İbni Âbidîn)
25– Hanbeli mezhebinde sözünde durmak vacib, durmamak haram olur. (İslam Ahlakı)
26- Eshab-ı kiramın hepsinin salih ve adil olduğuna inanmak, hiçbirine dil uzatmamak, düşmanlık etmemek, tüm Müslümanlara vacibdir. (Mirat-i kâinat)
27- Sultan zalim de olsa, İslamiyet’e uygun emirlerine itaat vacibdir. (Faideli Bilgiler)
28- Resulullahın Ehl-i beytine ve hanımlarına saygı göstermek vacibdir. (Kurret-ül ayneyn)
29- Kâfirlerin yakarma olarak yaptıkları, kâfirlik alameti olan şeyleri tahkir etmek vacibdir. (Birgivi)
30- Tanrı’ın düşmanı olduğundan, kâfirlere (Buğd-i fillah) vacibdir. (Mektubat-ı Masumiyye 3/55)
31- Müslümana ilk vacib olan şey, ahkâm-ı İslamiyeye uymaktır. (El-münire)
32- Üstünde Tanrı hakkı yada kul hakkı bulunanın, iki tanık yanında vasiyet yazması vacibdir. Üstünde hak yoksa, vasiyet yazmak müstehab olur. (Cila-ül-kulub)
33– Borçları ödeyip, ölüme hazırlanmak ve ölüm hastalığında vasiyet yazmak vacibdir. (S. Ahiret)
34- Eshab-ı kirama uymak vacibdir. (Faideli Bilgiler) [Bu, müctehidler içindir.]35- Kız ve oğlan çocuk, yedi yaşına ulaşınca, namazı emretmek velisine vacib olur.(Ey Oğul İlmihali)
36- Dar-ül-harbde imana gelenin, Dar-ül-islama hicret etmesi vacib olur. (Redd-ül-muhtar)
37- Çocuğun, babasına hizmet etmesi vacibdir. (Hadika)
38- Varlıklı babanın, yoksul çocuğunu evlendirmesi vacibdir. (Uyun-ül-besair)
Hadis-i şeriflerde de buyuruluyor ki:
(Helal kazanmak için sorun çekenlere, Aden vacib olur.) [R. Nasıhin]
(Tanrı’a şirk koşmadan ihlâsla yakarma edene, Aden vacib olur. Tanrı’a şirk koşarak mülaki olana da, Cehennem vacib olur.) [Hâkim]
(Gurbetteyken ölen acayip Müslümana, Aden vacib olur) [E. Nuaym]
(Yalan yeminle, haksız olarak, birinin malını alana, Cehennem vacib olur.) [Bagavî]
(Ölürken kelime-i şehadeti söyleyene, Aden vacib olur.) [Taberani]
(Beş zaman namazı doğru kılana, Aden vacib olur.) [Taberani]
(Beş zaman namazı kırk gün cemaatle kılana, Aden vacib olur.) [Ebu Ya’la]
(Bir yetimi, kendini kurtarana kadar bakıp büyütene, Aden vacib olur.) [Taberani]
(Haşefe içeri girince, meni gelse de, gelmese de gusül vacib olur.) [Taberani]
(Köle, hanım, çocuk ve hasta hariç, Cuma namazı her Müslümana vacibdir.) [Hâkim]
(İmamla beraber dört şahıs olan köyde, Cuma kılmak vacibdir.) [Deylemi]
(Gaza vacibdir. Cenaze namazı da vacibdir.) [Ebu Ya’la]
(Ebu Bekir’i sevmek ve ona şükretmek vacibdir.) [Deylemi, Hatib, Münavi]
(Fıkıh öğrenmek, her Müslümana vacibdir.) [Hâkim]
(Aksırıp elhamdülillah diyen mümine, yerhamükellah demek vacib olur.) [Buhari]
(Kabrimi ziyaret edene, şefaatim vacib olur.) [Bezzar, Dare Kutni, Taberani, Kadı İyad]
(Bir engel yoksa emr-i maruf ve nehy-i münker vacibdir. Engel var ise susmak helaldir.) [Deylemi]
(İhlâsla, “Rabbim Tanrı, dinim İslam ve peygamberim Muhammed aleyhisselam” diyene, Aden vacib olur.) [Hâkim]
İhanet etmek
Sual: İslam Ahlakı kitabında, (Fâsık, âlim olsa da imam yapılması mekruh olur, şundan dolayı İslamiyet’e uymakta gevşek davranır. Buna ihanet etmek vacibdir) deniyor. (İhanet etmek vacibdir) ne demek oluyor?
CEVAP
İhanet kelimesinin birkaç manası vardır. İhanet, hainlik, haksızlık, fenalık anlamına geldiği benzer biçimde alçak ve hakir görmek, saygınlık etmemek, kıymet vermemek anlamına da gelir.
Fâsık insana, şu demek oluyor ki açıktan günah işleyene kıymet verip onu imamlığa geçirmemeli anlama gelir. Ona kıymet vermemek vacibdir deniyor.